Oświecenie. Powtórka epok literackich do matury
Witajcie w kolejnej odsłonie powtórki epok literackich do matury. Dziś bardzo ciekawa epoka – oświecenie. Dlaczego ciekawa? Obfitowała w przełomowe wynalazki, odkrycia i dzieła sztuki, które zachwycają do dziś. Literatura oświecenia jest zawsze uniwersalnym tematem do rozprawki, dlatego szczególnie warto się nad nią pochylić. Zapraszamy!
Oświecenie - ramy czasowe i nazwa
Początek epoki sięga końca XVIIw, a także początku wieku XVIII. Nie można określić jednej, uniwersalnej daty, ponieważ oświecenie w poszczególnych krajach rozwijało się inaczej – na przykład we Francji jako początek epoki podaje się śmierć Ludwika XIV czyli rok 1715, a w Polsce będzie to utworzenie Colegium Nobilium Stanisława Konarskiego. Za koniec oświecenia francuskiego uznaje się rok 1789 czyli wybuch rewolucji francuskiej (czas jej trwania to okres przejściowy), w Polsce natomiast przyjmujemy jako schyłkowy rok 1822 i wydanie zbioru romansów i ballad Adama Mickiewicza.
Nazwa natomiast we wszystkich językach europejskich odwołuje się do światła lub świateł, które z kolei ma być symbolem rozproszenia mroku. Jest to jedno z ważniejszych odniesień w tej epoce.
Światopogląd i najważniejsze założenia
Oświecenie uznaje się za epokę rozumu. Ważnym zdaniem w tym kontekście jest 'myślę, więc jestem’ Kartezjusza. Rozum ludzki był przedmiotem zainteresowania, uznano go za najwyższą wartość, która orzeka o prawdzie. Oświeceniu towarzyszył optymizm, wiara w człowieka, życie ziemskie i to, że społeczeństwa mogą się harmonijnie rozwijać
Najważniejsze idee oświecenia to:
- Empiryzm - świat należy badać przez poznanie
- Krytycyzm - można poddać w wątpliwość nawet najbardziej uznane i najstarsze prawdy, wręcz jest to wskazane. Krytycyzm odnosił się do wszystkich sfer życia
- Racjonalizm - twierdzenie, które uznaje rozum za najistotniejszą cechę człowieka. Racjonaliści twierdzili, że w dochodzeniu do prawdy trzeba kierować się rozumem
- Ateizm - pogląd, który wyklucza istnienie Boga
- Utylitaryzm - pożytek jednostki i społeczeństwa to nadrzędny cel postępowania ludzi
- Humanitaryzm - równość, braterstwo i godność ludzka to najwyższa wartość
- Deizm - pogląd uznający, że Bóg stworzył świat, ale nie ingeruję w dalsze losy świata
Główne kierunki w literaturze oświecenia
Klasycyzm – kierunek, w którym to rozum ma być najdoskonalszym instrumentem poznania świata, odrzuca znaczenie emocji. Wymaga również od autora przestrzegania określonych reguł, a także dbałość o czystość języka. Teoretycy klasycyzmu uważali, że sztuka ma przede wszystkim pełnić funkcję dydaktyczno-moralizatorską, a także powinna być społecznie użyteczna, a nie cieszyć odbiorcę jak dotychczas.
Sentymentalizm – kierunek, który stawia uczucie ponad rozumem. Za twórcę sentymentalizmu uznaje się J.J Rouseau, miłośnika wolności i sceptyka wobec zdobyczy cywilizacyjnych. Sentymentaliści nie mieli na celu nauczania odbiorcy, ale jego wzruszenie. W Polsce głównym przedstawicielem nurtu był Franciszek Karpiński.
Rokoko – nurt, który dla odmiany za priorytet uznawał piękno, sztuka według rokoko miała przede wszystkim sprawiać przyjemność. Cechami charakterystycznymi dla poezji w stylu rokoko są: wdzięk, galanteria, a także tematyka okolicznościowa. Ma ona formę lekką, czasami nawet żartobliwą. W Polsce przedstawicielem tego nurtu był Stanisław Trembecki.
