Średniowiecze – powtórka epok literackich do matury
Średniowiecze - wszystko co musisz wiedzieć przed maturą!
W tym artykule rozłożymy na części pierwsze najdłuższą epokę literacką w historii czyli średniowiecze. Jest niesamowicie pożyteczna w kontekście egzaminu maturalnego ze względu na mnogość utworów literackich i symboli. Niestety – z drugiej strony ilość materiału niezbędnego do przyswojenia jest równie duża. Poniżej wszystkie najważniejsze i najbardziej przydatne kwestie.
Ramy czasowe średniowiecza
Średniowiecze następuję po starożytności – za początek przyjmuję się rok 476 czyli upadek cesarza Romulusa Augustulusa, a co za tym idzie całego Cesarstwa Zachodniorzymskiego.
Ze względu na swoją dużą rozpiętość średniowiecze dzielimy na wczesne, dojrzałe (pełne) i późne.
Nie ma jednej właściwej daty końca średniowiecza. Jako wydarzenia kończące tą epokę podaje się m.in
- Odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492)
- Zdobycie Konstantynopola przez Turków (1453)
- Początek reformacji (1517)
Nazwa 'średniowiecze’ powstała w renesansie. W łacinie epokę nazywa się 'tempora’ czyli wieki średnie. Średniowiecze uważano za epokę mroczną i zacofaną ze względu na skierowanie się do Boga i spraw mistycznych, kosztem zainteresowania człowiekiem i życiem doczesnym.
Główne cechy średniowiecza
Teocentryzm – polega na uznaniu Boga za centrum zainteresowań i twórcę wszelkich bytów. Zgodnie z tą teorią twórcy w większości dzieł głosili wielkość Boga i tworzyli ku jego chwale.
Anonimowość dzieł – ze względu na fakt, iż twórcy tworzyli na chwałę Boga, nie podpisywali swoich utworów ponieważ nie miały one na celu zdobywania sławy wśród ludzi.
Uniwersalizm – w całej epoce obowiązywały te same normy społeczne i wzorce osobowe narzucone przez religię.
Główne nurty średniowiecza
Tomizm – XIII wieczna nauka św. Tomasza z Akwinu. Nawiązuje ona do nauk Arystotelesa. Św. Tomasz uważał, że wszystko co jest, składa się z materii i formy, a człowiek stanowi połączenie duszy i ciała. Według tego nurtu człowiek może poznawać świat przez rozum lub dzięki wierze, jednak co ważne – głosił, że nie są to drogi sprzeczne, ale uzupełniają się nawzajem. Najważniejsze dzieło św. Tomasza to summa teologiczna, która gromadzi całą średniowieczną wiedze o Bogu, człowieku i świecie.
Augustynizm – został zapoczątkowany przez św. Augustyna na przełomie IV i V w. Nawiązywał on do nauki Platona i podzielił świat na dwie strefy: materialną i duchową. Uważał, że wszystko co stworzył Bóg jest dobre, dlatego zło nie istnieje, a jedynie jest nicością wynikającą z wolnej woli człowieka.
Franciszkanizm – nauka św. Franciszka z Asyżu, żyjącego na przełomie XII i XIII w. Priorytetem dla niego była miłość do przyrody, świata i wszystkich zwierząt, które nazywał braćmi mniejszymi. To właśnie św. Franciszek z Asyżu założył klasztor franciszkanów.
Cechy średniowiecznej literatury
Literatura średniowieczna odznaczała się rolą dydaktyczną i moralizatorską. Powstał szereg nieznanych dotąd gatunków literackich, takich jak:
Epos rycerski
Pieśni religijne
Żywoty św. (hagiografia)
Dzieła historiograficzne
Plankt
Kazania
Romanse rycerskie
Pod tym względem średniowiecze było bardzo barwną epoką obfitującą w liczne dzieła. Poniżej przedstawimy Wam najbardziej przydatne utwory!
Bogurodzica
To najstarszy utwór religijny średniowiecza. Autor tekstu nie jest znany, jednak rękopis pochodzi z XIII wieku. Bogurodzica to modlitwa zbiorowa, która jest adresowana do Matki Boskiej. Oryginał liczy 13 zwrotek, obecnie śpiewa się jedynie dwie pierwsze. Była traktowana również jako pieśń narodowa i przez pewien czas była uznawana za hymn Polski. Śpiewano ją nawet pod Grunwaldem.
Jeżeli chodzi o 'techniczną’ stronę Bogurodzicy – jest to wiersz intonacyjno-zdaniowy. Podmiot liryczny jest w tym przypadku podmiotem zbiorowym – wypowiada się w imieniu wszystkich wierzących. Pieśń ma trzech adresatów – charakterystycznym środkiem stylistycznym jest rozbudowana apostrofa w pierwszej strofie. Podmiot liryczny zwraca się do Bogurodzicy poprzez Boga, do Maryi przez Chrystusa oraz do Jezusa przez Jana Chrzciciela. W utworze pojawia się wiele wołaczy – „matko zwolena”, „Adamie”, „Jezu Kryste miły”. Bogurodzica ma charakter błagalny, pojawia się wiele próśb skierowanych do Boga („zyszczy nam, spuści nam”, „usłysz głosy, napełni myśli człowiecze”, „słysz modlitwę”, „jegoż prosimy a na świecie zbożny pobyt”). Ze względu na liczne archaizmy, Bogurodzica jest dla współczesnego odbiorcy trudna do zrozumienia i interpretacji.
Pieśń o Rolandzie
Utwór prawdopodobnie powstał w XI wieku, najstarszy zachowany rękopis jest datowany na rok 1170. Wydarzenia z pieśni są literackim przedstawieniem prawdziwej historii. Roland istniał naprawdę i był hrabią, a także rycerzem cesarza Karola Wielkiego ( który także jest autentyczną postacią ). To tyle jeżeli chodzi o fakty, reszta jest już tworem autora.
Dla epoki średniowiecza charakterystyczne są opowieści o bohaterskich rycerzach więc Pieśń o Rolandzie doskonale wpisuje się w kanon pieśni o czynie czyli chansons de gestes. Roland został przedstawiony jako rycerz idealny, doskonały.
Tytuł zawiera słowo 'pieśń’. Tak w średniowieczu nazywano utwory o tematyce miłosnej i rycerskiej, które zawierały zarówno elementy prawdziwe jak i fikcyjne. Cechy charakterystyczne pieśni rycerskiej to poważny, patetyczny nastrój i wyolbrzymienie i wyidealizowanie cech i dokonań bohatera.
Narratorem jest minstrel czyli śpiewak, poeta, który opowiadał ciekawe historie na rycerskich zamkach. Jest to narrator wszechwiedzący, a o wydarzeniach z przeszłości opowiada w czasie teraźniejszym. Narrator posługuje się zazwyczaj krótkimi, urywanymi zdaniami, dzięki czemu tekst zawiera duży ładunek emocjonalny. Często przytacza też wypowiedzi bohaterów.
Fabuła opisuję walkę sił Karola Wielkiego z saracenami, w której udział bierze Roland. Przewaga saracenów jest duża i są oni skazani na porażkę jednak rycerski honor nie pozwala Rolandowi wezwać posiłków. Kiedy porażka była już przesądzona Roland zdecydował się na zadęcie w róg w celu wezwania wsparcia tak mocno, aż z wysiłku pękły mu skronie. Gdy jest już na skraju śmierci, wdrapuje się ostatkiem sił na wzgórze, aby być bliżej boga, kładzie obok siebie róg, niszczy swój miecz Durendal i kieruje swą twarz w stronę Hiszpanii na znak symbolicznego triumfu. Na samym końcu wyciąga do nieba rękawice, a aniołowie zabierają jego duszę do nieba.
